معماری چیست؟ این سوال برای اغلب افراد همیشه به وجود می آید که به واقع معماری چیست؟ معماری علم است یا هنر؟ حوزه نفوذ معماری تا به کجاست؟ جایگاه رشته معماری در علم ساختمان کجاست؟ و سوالاتی از این قبیل که ذهن هر فرد حتی خود معماران را گاهی اوقات مشغول می کند.
 
معماری به عنوان یكی از قدیمی ترین علوم، از پیشینه ای كهن برخوردار است. از زمانی كه انسان پا به عرصه حیات نهاد، خود را آغاز نمود و تا به امروز پا به پای بشر و سایر پدیده های بشری روند تكاملی خود را طی كرده و دگرگونی های بسیاری را به خود دیده و به واسطه همین دگرگونی ها در طی زمان تعاریف آن نیز تغییر كرده است. معماری پدیده ای است كه طی هزاران سال وجود داشته است و نمونه های آن به شكل بناها و ساختمانهای متعدد در جهان پراكنده می باشد.

امروزه واژه «معماری» در دو معنای وابسته بكار می رود.
1) معماری به عنوان فرآیند ساماندهی فضا كه اسم معنا شمرده شده است و به یك فعالیت آفرینشگر (خلاقانه) آدمی توجه دارد و بر پایۀ علمی – تجربی ، هنر و فناوری ساخت، پدید می آید. این برداشت بیشتر از سوی معماران صورت می گیرد.
 
2) معماری به عنوان دستاورد ساماندهی فضا یا اثر معماری كه اسم ذات شمرده شده است و به ساختمانهایی اشاره دارد كه پیش از ساخت آنها این فرایند پیموده شده است. این برداشت بیشتر از سوی باستان شناسان و مورخین معماری بكار می رود.
 
در این تحقیق به واژه معماری به معنای معمارانه اش پرداخته خواهد شد.
 
واژه معماری در زبان عربی از ریشه «عمر» به معنای عمران، آبادی و آبادانی و «معمار» بسیار آباد کننده است. در زبان فارسی برابرهای گوناگونی برای آن آمده است مانند «والادگر» ، «رازیگر» ، «بانی گر» و «مهراز». مهراز واژه ای است که از دو بخش «مه» یعنی بزرگ و «راز» یعنی سازنده درست شده است این واژه برابر مهندس معمار به تعبیر امروزی است.

در زبان لاتین نیز برای معمار واژه «Architect» که ریشه آن به دو کلمه «Archi» به معنای سر، سرپرست ورئیس و «tecton» به معنای سازنده بر می گردد، که کاملاً همتراز با واژه مهراز می باشد.

اولین تعریف معماری که در دایره المعارف معماری به آن استناد می شود و تعریف دانشگاهی محسوب می شود، متعلق به «جان راسکین» می باشد که درکتاب خود معماری را چنین تعریف کرده است: «معماری هنر افراشتن و آراستن بنا توسط انسان است.»

تعریف دیگری که در فرهنگ معماری آمده است مربوط به «ویترو یوس» معمار معروف رومی است که معماری را چنین تعریف کرده است:
«معماری از نظم، سازواره، آرایش، تناسبات، هماهنگی،  قرینگی، پسندیدگی، وایستگی و اقتصاد ناشی و نتیجه می شود.» ویترویوس معماری را واجد سه ویژگی زیبایی، استحکام و سودمندی می داند و این سه ویژگی را سه ضلع مثلث معماری می داند.

در دایرة المعارف بریتانیكا، معماری علم و هنر ساختمان معرفی شده است. یعنی تركیبی از مسایل تكنیكی، فنی با مسایل هنری و سلیقه ای و قریحه ای است.
 
«سرکریستوفر رن» معمار بزرگ انگلیسی در تعریف معماری گفته است، معماری حاصل زیبایی ، استحکام و پایداری و آسایش و آسودگی است.

دایره المعارف معماری با استناد به تعاریف فوق تعریف جامع زیر را ارائه می دهد:
«معماری باید علم و هنری تعریف شود که طراحی ساختمان را توام با کیفیت زیبایی، هندسی و عاطفی، نیروی معنوی و روحانی رضایتمندی اندیشمندانه و پیچیدگی، سازه سالم و برنامه ریزی ساده و انواع مختلف ویژگی های هنری از قبیل دوام و ماندگاری مواد و مصالح مطبوع، رنگ آمیزی خوشایند و دلپذیر و تزئینات وآراستگی و پویایی و تناسبات خوب و مقیاس قابل قبول و بسیاری از تداعی های خاطره آمیز و پیوند با سنت های پیشین به همراه داشته باشد.»
 
اما تعریف معماری زمانی اهمیت بیشتری یافت که مرزهای دانش، بینش و آموزش معماری به صورت آکادمیک مورد توجه قرار گرفت و تخصص گرایی در جوامع انسانی مطرح شد، به این مفهوم که سازه از معماری جدا شده، متخصصین تاسیسات و نظایر آن به صورت تخصصی فعالیت خود را آغاز کردند. حال به کنکاشی در اندیشه های کسانی که در زمینه معماری تلاش کرده اند می پردازیم تا در یابیم متفکرین و متخصصین این رشته، معماری را چگونه تعریف کرده اند؟
 
«ویلیام موریس» معتقد است به مجموعه فعالیتهای بشری برروی كره زمین معماری گویند. در این تعریف تنها طبیعت بكر و مخلوقات خداوند از این تعریف به معنای معماری توسط انسان جدا هستند و هر آنچه كه می بینیم یا هر فضایی كه در آن هستیم معماری است.

«هریس» در سال 1975 معماری را علم ساختمان تعریف کرده است، چون از نظر وی در معماری مباحث تکنیکی و فناوری دارای اولویت است.

«گوته» معماری را موسیقی جامد شده و تبلور یافته میداند، او بیشتر به جنبه های هنری اشاره دارد چون اگر هنر را یک پاره خط در نظر بگیریم یک سر این خط موسیقی است که غیر ماناترین هنر و سر دیگر معماری که ماناترین هنر است.

«لوکوربوزیه» که از پیشگامان معماری مدرن به شمار می رود در جایی معماری را بازی هوشمندانه احجام، زیر نور و سایه ها می داند و در جای دیگر می گوید معماری آن چیزی هست که قلب مرا می لرزاند؛ وی در تعریف اول به جنبه های بیرونی و فیزیکی معماری اشاره دارد و  در دومی به شور و هیجانی که از قرار گرفتن در فضای معماری به واسطه جنبه های زیبایی شناختی ایجاد می شود تاکید دارد.

«میس‌وندر روهه» معتقد است معماری چیزی جز تمنای زمان برای فضایی زنده، متغیر و جدید نیست؛ درست است كه معماری بر روی حقایق مسلم بنا گردیده است اما زمینه كار اساسی آن تسلط معانی است. معماری ارادۀ زمان است كه به فضا تبدیل شده است. زنده، شاداب و جدید.

«آلوارآلتو» میگوید معماری علم نیست؛ فرایند تركیبی عظیمی است كه هزاران كاركرد معین انسانی را با هم تلفیق می‌كند و همان معماری باقی می‌ماند. نسبت معماری ایجاد هماهنگی میان جهان مادی و زندگی انسانی است.

«زیگفرید گیدیون» معماری را محصول شرایط و عوامل فراوانی مانند عوامل اجتماعی، اقتصادی،علمی، فنی،عادات و رفتار آدمی می داند كه معیار اشتباه‌ناپذیری از رویدادهای زمان را بدست می‌دهد.

«ژاك دریدا» معماری را با فلسفه همراه می داند و می گوید معماری كوششی است برای آنكه پیوند بین خود و فلسفه را استوار سازد و آنرا قابل تصور نماید.

«كلوتز» معماری را بوم شناسی می داند و معتقد است که ما باید تمام ساختمان های جدید را تا حدود زیادی مرتبط با محیط آنان بدانیم.

«ایزنمن» میگوید معماری امروز ما باید منعکس کننده شرایط ذهنی و زیستی ما باشد و آنچه که در معماری امروز ما مورد غفلت قرار گرفته بخشی از زندگی ما است.

همانطور که می بینیم هر یک از این افراد تعاریف مختلفی از معماری به فراخور زمان خویش در ذهن داشتند؛ عده ای به جنبه های هنری توجه دارند، گروهی به جنبه های فنی و تعدادی به تلفیق هر دو توجه دارند و در دوران های جدید مسایلی مانند فضا، زمان، مکان، فلسفه، انسان، جامعه، بوم شناسی، روانشناسی، تکنولوژی و... از دغدغه های اصلی معماران می باشد.

مثل تمام مفاهیمی که در زندگی وجود دارد، اگر به دنبال تعریفی برای آن مفهوم باشیم، این تعریف باید کامل و مانع باشد، كامل یعنی در بر گیرنده تمام انواع مثل خود باشد و مانع باشد یعنی مفاهیمی كه به غیر از خودش هست را در خود راه ندهد. با توجه به این که در عصر حاضر، عدم قطعیت در مباحث علوم پایه و نظریه نسبیت توسط فیزیکدانان مطرح جهانی مورد توجه بوده است نمی توانیم برای بسیاری از مفاهیم، تعاریفی جامع و کامل داشته باشیم، چون این مفاهیم از فیلتر ذهن افراد مختلف می گذرد و نتیجه طبیعی خلقت افراد مختلف، ذهن های مختلف و تعاریف مختلف است. به همین خاطر هر فرد بر اساس ذهن و اندیشه اش معماری را تعریف می کند، امروزه وسعت دانش معماری به اندازه ای زیاد گشته که خود معماری به زیر شاخه های مختلف مانند معماری منظر، معماری اسلامی، تاریخ معماری، معماری داخلی و..... تقسیم گشته و در دانشگاه ها به صورت تخصص های مختلف آموزش داده می شود و حتی دیده می شود که از حیطه علم ساختمان هم فراتر رفته و رد پای آن را در علوم دیگر می شود یافت؛ و اصطلاحاتی مانند معماری نفت، معماری کامپوتر و....  به وجودآمده است.

باید گفت امروزه معماری یک دانش میان رشته ای با سایر علوم، به ویژه علوم ریاضی و انسانی است؛ دانشی به وسعت یک اقیانوس که هرمنطقه از این اقیانوس دارای عمقی نامحدود است. معماری یک فعل انسانی است که در زمان ومکان مشخص به خاطر هدفی خاص ماده را به شکل زیبایی خلق می کند.
 


معماری چرا مهم است
معماری مهم است. همانطور که میدانید بخش عظیمی از تاریخ و تمدن یک شهر و کشور را از آثار تاریخی و آنچه از معماری و باستان شناسی آن بر جای مانده می شناسند. شما میدان نقش جهان اصفهان را در نظر بگیرید. نمونه ای از شاهکار معماری همین میدان است که در خود هویت و شکوه دوران خود را تثبیت کرده است. معماری را هرگز نتوانسته اند میان فن و هنر تفکیک کنند. به طور کلی می توان گفت، معماری هنر درک، علم، فن و انسانیت است. در معماری امروز که معماری پست مدرن است، انسان و ویژگی های فرهنگی در کالبد طراحی قرار می گیرند. این یعنی درست در مقابل دیدگاه لوکوربوزیه معمار مشهور سوئیسی است که معماری مدرن را پیشنهاد می داد و معتقد بود، خانه ماشینی برای زندگی کردن است. البته که خانه مکانی برای کسب آسایش است و شاید هیچگاه به چشم ماشین نتوان به آن نگاه کرد. اما این را هم در نظر داشته باشید، تمام آنچه در تاریخ معماری اتفاق افتاده است منجر به متعالی شدن هنر معماری شده است.

معماری هنر است یا فن؟
معماری رشته ای بینارشته ای است. در هنر معماری، دانش ریاضیات به خصوص هندسه بسیار مهم است. مباحث انرژی پایدار، طراحی سازه از جمله زمینه هایی هستند که در معماری مهم هستند و بدون آنها هنر معماری شکل نخواهد گرفت. اما هنر معماری تمام آنچه با روح و معنویت انسان در ارتباط است را نیز در خود دارد. هدف معماری جز تعالی و جلای روح نبوده و نیست. چرا داخل کلیسا، مسجد، حمام های قدیمی، خانه های قدیمی احساس بسیار خوب و متفاوتی دارید؟ این دقیقا از بعدی هنری هنر معماری نشات می گیرد.
 
حوزه ی هنر معماری
هنر معماری از مقیاس های کوچک در حد مبلمان شروع می شود و به مقیاس های بزرگ، همچون مقیاس محله و شهر نیز می رسد. آنچه بسیار اهمیت دارد این است که معمار باید فردی بسیار خلاق و آشنا با دغدغه های و مسائل اجتماعی باشد. بیشتر معماران بزرگ همچون میس وندروهه که به معماری خود، هنر معماری پوست و استخوان لقب داده است، مبل و دستگیره خانه ی خود را حتی طراحی می کرد. البته امروزه حوزه های معماری تخصصی شده اند. به گونه که در گرایش ارشد می توان گزینه های مختلف، طراحی داخلی، طراحی منظر، انرژی، برنامه ریزی شهری، طراحی شهری و چند رشته دیگر را انتخاب کرد. جدیدترین مباحث در حوزه ی معماری مباحث پایداری و انرژی سبز است. مسائل زیست محیطی امروزه در بیشتر کشورهای توسعه یافته به صورت جدی دنبال می شود. نشان استاندارد LEED که به ساختمان های پایدار تعلق می گیرد در واقع نشان دهنده ی کیفیت های زیست محیطی ساختمان است. در  داخل کشور نیز جدیدا کارهایی در زمینه ی پایداری انجام شده است اما ریشه گیر و همگانی نیست و هنوز جای کار دارد.
 
فن در معماری
سبک های هنر معماری
معماری را در دسته بندی به شیوه های مختلف تاریخی، جغرافیایی و سبکی تقسیم بندی می کنند. در ادامه خلاصه ای از سبک های هنر معماری را برای شما آورده ایم:

1- سبک گوتیک
2- سبک رومانسک
3- سبک رنسانس
4- معماری باروک
5- سبک نئو کلاسیک
6- سبک نئوگوتیک
7- سبک نئو رمانسک
8- سبک هنر نو
9- سبک بروتالیست
10- سبک دیکانستراکشن
11- سبک معماری فدرال
12- سبک معماری مدرن
13- سبک رمانتیسم
14- سبک معماری کانتمپوراری
15- سبک معماری پست مدرن

هنر معماری چیست؟

سبک های هنر معماری در ایران
در ایران می توان سبک های هنر معماری را به پیش از اسلام و پس از اسلام تقسیم بندی کرد. این دو دوره تاریخی ویژگی ها و خصوصیات مختص به خود را دارند.

معماری پیش از اسلام
1- معماری ایلامیان
2- معماری مادها
3- معماری هخامنشیان
4- معماری ساسانیان

معماری پس از اسلام
1- سبک خراسانی
2- سبک رازی
3- سبک آذری
4- شیوه اصفهانی